کارشناسان تنش‌زدایی با دولت‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس و در راس آنها عربستان سعودی را یکی از اهداف سفر منطقه‌ای حسن روحانی به عمان و کویت می‌دانند که حاوی پیام غیرمستقیم ایران برای رقیب منطقه‌ای‌اش است

به گزارش پایگاه خبری، تحلیلی باز انتخابات، "اولویت دولت در سیاست خارجی، روابط دوستانه و نزدیک با همه همسایگان خواهد بود". بیان این موضوع از سوی حسن روحانی آنهم در نخستین نشست مطبوعاتی دولت یازدهم نشان دهنده عزم و جدیت رئیس دولت جدید برای رابطه با همسایگان بود.رابطه ای که به لطف اظهارات غیردیپلماتیک رئیس دولت های نهم و دهم به سردی گراییده بود.

بایسته های سیاست خارجی روحانی

به نقل از سحر- پایگاه اطلاع رسانی دکتر حسن روحانی - براساس دیدگاه های رئیس جمهور ضرورت منطقه‌گرایی در واقع همان توجه به حلقه‌های نخست پیرامونی ایران است که نیازمند بازسازی در شرایط نوین منطقه‌ای و جهانی است.براساس این دیدگاه به موازات بهبود روابط با اتحادیه اروپا، روابط با همسایگان عربی و در راس آنها عربستان و امارات نیز بسیار قابل اهمیت است. سیاستی که در صورت ادامه دوران ریاست جمهوری روحانی باید با توجه به ضرورت تنش‌زدایی در روابط با کشورهای عربی مجددا دنبال شود؛ مرتفع کردن اختلافات با کشورهای عربی یک ضرورت است تا افزون بر ارتقای امنیت و ثبات منطقه‌ای، از اثرگذاری منفی تحولات منطقه‌ای بر روند مثبت اجرای برجام جلوگیری شود.

این دیدگاه آنجا خودنمایی می کند که به یاد داشته باشیم ریاض در تمام دو سال جریان مذاکرات ، تلاش کرد تا دیگر کشورهای عرب منطقه را با خود همسو کند؛ البته برخی از اقدامات از سوی گروه‌های مخالف دولت در داخل هم به مقامات عربستان برای پیش‌بردن پروژه ایران‌هراسی یاری رساند.حمله به سفارت عربستان به بهانه اعدام شیخ‌نمرالنمر، روحانی شیعه از سوی برخی نیروهای خاص و برخی اقدامات خارج از دستگاه دیپلماسی از مسائلی بود که به عربستان برای قطع کامل روابط با تهران کمک کرد. این در حالی است که در همان مقطع زمانی تهران در حال رایزنی با مقامات ریاض برای پیگیری حادثه منا و ماجرای تعرض به دو نوجوان در فرودگاه جده بود و می‌توانست از بی‌مسئولیتی عربستان در قبال زائران ایرانی ادعای غرامت داشته باشد.

جامعه جهانی و افکار عمومی جهان و مسلمانان، اعدام ‌‌دسته ‌جمعی تعدادی از شهروندان سعودی و یک روحانی منتقد غیرمسلح را آن هم با آن شکل‌وشمایل قرون وسطایی محکوم ‌کردند و حتی مقامات ارشد غربی وادار به واکنش شدند اما حمله به سفارت سعودی در تهران باعث شد جهت و روند مسائل بین دو کشور تغییر کرده و ورق را به نفع عربستان برگرداند. البته، قطع روابط، تنها واکنش عربستان نبود. ریاض به این بهانه و شاید با وعده حمایت مالی به برخی کشورهای ضعیف و فقیر عربی همچون سومالی، سودان، جیبوتی، بحرین و کومور، از آنها خواست تا روابط خود را با ایران قطع کنند. همچنین به دنبال این درخواست برخی کشورها چون امارات هم سطح روابط خود را با ایران به «کاردار» تنزل دادند.

میانجیگری های اعراب برای روابط با اعراب

از میان تمامی کشورهای عربی کویت و عمان همواره و در زمانی که روابط ایران با دیگر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس همچون عربستان، بحرین و امارات تنش آلود و دچار اصطکاک بود، سعی در میانجیگری و بهبود روابط منطقه‌ای با ایران داشته‌اند. نقش‌آفرینی‌های متعدد عمان در روابط ایران با بریتانیا و آمریکا و در مقطع اخیر کویت برای ارسال پیام شورای همکاری خلیج‌فارس نشان از این عزم و اراده سلطان نشین عمان و امیرنشین کویت برای بهبود روابط ایران با اعراب دارد. در همین خصوص، سلطان قابوس پادشاه عمان در سوم شهریور ماه 1392 به‌عنوان اولین میهمان خارجی رئیس دولت یازدهم به تهران سفر کرد و روحانی نیز در نخستین سفر خود به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، در اسفندماه 1392 به عمان رفت. متعاقب این رفت و آمدهای دیپلماتیک، شیخ صباح احمد جابرالصباح امیر کویت نیز در خردادماه 1393 به تهران امد.سفری که متقابلا از سوی رئیس جمهور ایران نیز پاسخ داده شد.

کارشناسان تنش‌زدایی با دولت‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس و در راس آنها عربستان سعودی را یکی از اهداف سفر منطقه‌ای حسن روحانی به عمان و کویت می‌دانند که حاوی پیام غیرمستقیم ایران برای رقیب منطقه‌ای‌اش است. به‌خصوص که گفتمان سیاست خارجی دولت یازدهم از همان زمان روی کار آمدن حسن روحانی بر بهبود روابط با همسایگان به‌خصوص سعودی تنظیم شده بود. اما توافق هسته‌ای و تحولات سوریه باعث شد ریاض با درک ناصوابی که از آنچه نفوذ ایران در منطقه می‌پنداشت، به سمت تعارض و تنش بیشتر با ایران حرکت کند که این تعارض در سال گذشته به قطع ارتباط سیاسی و اقتصادی منجر شد.

در این میان اما کشورها و بازیگران زیادی سعی داشتند تا میان این دو دولت میانجیگری کرده و آشتی را برقرار سازند که هر بار با پاسخ منفی ریاض مواجه می‌شدند. در همین ارتباط روحانی چندی پیش گفت که حداقل ۱۰ کشور که کویت هم جزو آنهاست پیشنهاد کرده‌اند میان ایران و عربستان میانجیگری کنند. وساطت و میانجیگری‌ که نشان از اهمیت روابط صلح‌آمیز ایران و عربستان برای ثبات و امنیت منطقه دارد.

جدا از بهبود مناسبات با مسقط و کویت، یکی از اهداف سفر روحانی به عمان احتمالا حل مساله پول‌های آزاد‌شده ایران بود. در جریان مذاکرات هسته‌ای حدود ۵ میلیارد دلار پول ایران در مقاطع مختلف آزاد و به عمان انتقال داده شد اما آن زمان این پول در این کشور بلوکه شد و عمانی‌ها اعلام کردند توان باز پس دادن این مبلغ را ندارند. همچنین تعیین تکلیف پروژه انتقال گاز ایران به عمان نیز از دیگر اهداف سفر رئیس‌جمهوری به مسقط بود. در سال 2013 ایران و عمان برای اجرای این پروژه توافق کردند، اما به‌دلیل تشدید تحریم‌ها علیه ایران این پروژه تقریبا به حالت تعلیق درآمده بود که در سفر به مسقط به این موضوع هم رسیدگی شد.

تیک و تاک های اعراب با ایران

حالا مدت ها پس از اوج تنش‌ها میان ایران و همسایگان عربی حاشیه خلیج‌فارس، وزیر امور خارجه بحرین با ارسال دومین پالس مثبت خود به تهران از امکان گفت و گوهای دوجانبه خبر می دهد. پیش‌تر پس از سفرهای سلطان عمان و امیر کویت «خالد جارالله» معاون شیخ «صباح خالد احمد الصباح» وزیر خارجه کویت 6 بهمن ماه 94 به تهران آمد و پیام امیر کویت را تقدیم رئیس‌جمهوری ایران کرد. تحلیلگران رد و بدل شدن پیام‌ میان دو سوی ساحل خلیج‌فارس را آغاز رایزنی‌های استراتژیک برای عبور از تنش‌های موجود می‌دانند، اگرچه تاکنون دولت عربستان سعودی واکنشی به این فعل ‌وانفعالات مثبت نشان نداده است اما مقامات عربی تاکید دارند که این پیام روی آغاز گفت‌وگوها میان ایران و شورا بر مبنای اصول حسن همجواری، عدم مداخله در امور داخلی دیگر کشورها و حفظ تمامیت ارضی است.

علاوه براین به‌دنبال گفت‌وگوهای سیاسی مستمر و رد و بدل شدن پیام‌های کتبی اخیر میان ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس که با وساطت دولت کویت انجام شد، وزارت امور خارجه این کشور ابراز امیدواری کرد، گفت‌وگوها میان تهران و این شورا به‌زودی آغاز شود.

در همین خصوص، خالد جارالله قائم مقام وزیر خارجه کویت ضمن استقبال از نتایج سفر حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به کویت، این سفر را پایه گذار و بسترساز شرایط مناسب برای انجام گفت‌وگوها میان ایران و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس دانست و به صراحت تاکید کرد در پیام اخیر شیخ صباح الاحمد امیر کویت به روحانی نیز به این موضوع اشاره شد. حسن روحانی اواخر بهمن ماه سال گذشته به دعوت رسمی امیر کویت به آن کشور و همچنین عمان سفر کرد.

به عقیده کارشناسان، بهره‌گیری از ظرفیت‌های سیاسی و اقتصادی مشترک، همگرایی بیشتر در مواضع فرامنطقه‌ای و بین‌المللی، تامین کامل صلح، ثبات و امنیت منطقه و نیز رشد و شکوفایی کشورهای اسلامی از جمله عللی است که اهمیت همکاری‌های راهبردی ایران و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس را دوچندان کرده است.

درباغ سبز ایران و همسایگان غربی و شمالی

در بحث بهبود روابط با همسایگان تنها کشورهای عرب منطقه نیستند که ایران در تلاش است تا خاطرات تلخ سال‌های گذشته را در عرصه دیپلماسی از ذهن آنها پاک کرده و به ترمیم رابطه با آنها دست بزند. در واقع دولت روحانی تلاش کرد تا وضعیت روابط کشور با همسایگان را که به دلیل سیاست‌های غلط دولت‌های نهم و دهم به مرز هشدار رسیده بود، بهبود ببخشد.

همسایگان شمال‌غربی آذربایجان و ترکیه، دو کشوری بودند که روابطشان با ایران سرد و خاکستری بود؛ اما دولت یازدهم در راستای سیاست بهبود رابطه با دنیا و همسایگان برای ازبین‌رفتن این فضای خاکستری دیپلماتیک تلاش‌های زیادی کرد. سفر رئیس‌جمهور آذربایجان به ایران پس از اجرائی‌شدن برجام و امضای ١١ موافقت‌نامه و یادداشت تفاهم‌نامه میان دو کشور بیانگر بهبود روابط ایران با این همسایه شمالی است.

در این میان ترکیه حکایت دیگری دارد. آنچه تا حد زیادی بر روابط تهران و آنکارا سایه انداخته، مواضع متفاوت دو کشور درباره سوریه است. بااین‌حال سفر حسن روحانی به ترکیه وگفت‌وگوبا مقامات ترک بیانگر آن است که باوجود اختلافات دو کشور، هر دو در تلاشند تا مواضع سیاسی و دیپلماتیک‌شان را به یکدیگر نزدیک کنند. ایران و ترکیه نمی‌توانند یکدیگر را نادیده بگیرند، اما رفتارهای خاص اردوغان و تز سیاسی حزب عدالت و توسعه که داوود اوغلو پایه‌گذار آن است، نقطه مقابل دیدگاه‌های ایران است.

در هر صورت برجام اگرچه توانست راه را برای توسعه رابطه با کشورهای اروپایی هموار کرده و تابوی گفت‌وگو با آمریکا را هم پس از سه دهه بشکند، اما سنگ‌های زیادی را پیش‌پای دولتمردان برای بهبود روابطشان در منطقه انداخته است. آنچه پیداست با توافق هسته‌ای حالا دیگر موانع اقتصادی از پیش پای ایران برای توسعه تجارت با دنیا برداشته شده است. ازهمین‌رو بسیاری از کشورهای منطقه از حضور روزافزون سرمایه‌گذاران اروپایی در ایران نگران هستند و ازاین‌رو بعید نیست که برای برهم‌زدن امنیت منطقه و ناامن جلوه‌دادن ایران دست به هر کاری بزنند.