ترامپ از برجام خارج شد
19 ارديبهشت 1397 ساعت 6:50
اصرارها ره به جایی نبرد و رییس‌جمهور خود شیفته همان تصمیمی را اتخاذ کرد که از دو سال قبل ولع اعلام آن را داشت. دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده شامگاه دوشنبه به وقت تهران حساب توئیتری خود را باز و خبر را شخصا تایپ کرد: فردا (سه شنبه) ساعت ١٤ به وقت واشنگتن تصمیم خود درباره برجام را اعلام خواهم کرد.
به گزارش پایگاه خبری، تحلیلی باز انتخابات، درحالی که پیش بینی می‌شد ترامپ به سبک و سیاق همیشه همه را تا دقیقه نود تشنه تصمیم خود نگاه دارد اما این‌بار چهار روز زودتر از موعد اعلام شده زنگ‌ها را به صدا درآورد. بلافاصله پس از توئیت ترامپ، تحلیل گران حوزه ایران و ناظرانی که مذاکرات هسته‌ای ایران با غرب را در ١٥ سال گذشته دنبال کرده‌اند، سناریوهای پیش روی رییس‌جمهور امریکا و توافق هسته‌ای را مرور کردند که شامل سه سناریو می‌شود: تمدید توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران، خروج تدریجی از توافق هسته‌ای یا بازگرداندن فوری تحریم‌های هسته‌ای متوقف شده.
با آغاز روز سه شنبه اندک اندک منابع آگاه اروپایی و امریکایی در گفت‌وگو با رسانه‌های متفاوت اعلام کردند که رییس‌جمهور امریکا در نهایت تهدیدهای خود را شامگاه سه‌شنبه به وقت تهران عملی خواهد کرد و تمدید تعلیق اجرای تحریم‌های هسته‌ای را نمی‌پذیرد. در چنین شرایطی اصلی‌ترین سوالی که جامعه جهانی دارد این است که آیا تحریم‌های هسته‌ای بلافاصله پس از اعلام تصمیم نهایی ترامپ بازخواهد گشت یا تیم تندرو نشسته در کاخ سفید آمادگی دارد به اروپایی‌ها و دیگر اعضای حاضر در برجام فرصتی دو ماهه برای اصلاح برجام بدهد.
همزمان تلاش‌ها از فاز دلربایی از ترامپ به منظور راضی کردن وی برای تمدید تعلیق اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران فاصله گرفته و جای خود را به درخواست از ایران برای باقی ماندن در این توافق بدون حضور امریکا داد. سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه و مذاکره‌کننده ارشد ایران در رایزنی‌های هسته‌ای با ١+٥، بامداد سه‌شنبه به دعوت هلگا اشمید، دبیر سرویس روابط خارجی اتحادیه اروپا راهی بروکسل شد و براساس خبرهای رسیده از مقر اتحادیه اروپا، مذاکره‌کنندگان اروپایی در این دیدار از همتای ایرانی خود خواسته‌اند پیام اروپا برای درخواست از ایران به منظور باقی ماندن در توافق حتی بدون وجود امریکا را به تهران منتقل کند. همزمان رسانه‌های متعدد از جمله بلومبرگ گزارش دادند که اروپا قصد دارد برنامه‌های سیاسی و اقتصادی را به منظور باقی ماندن ایران در برجام در صورت عقب‌نشینی ترامپ از این توافق، دنبال کند.
**تیم وزارت خارجه از ترامپ ناامید شد
تروئیکای اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) از ماه ژانویه تلاش برای راضی کردن رییس‌جمهور امریکا را آغاز کردند. ترامپ خواهان وارد کردن پرونده‌های آزمایش‌های موشک بالستیک و رفتارهای منطقه‌ای ایران به برجام شده و در مورد برجام نیز دو اصلاحیه را مد نظر دارد: تمدید تاریخ انقضاهای تعهدهای ایران به فراتر از ٢٠٢٥ و همچنین صدور مجوز برای بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تاسیسات نظامی ایران.
تلاش‌ها تا دقیقه نود ادامه داشت اما ظاهرا از روز جمعه ١٤ اردیبهشت، اروپا در جریان تصمیم نهایی ترامپ قرار می‌گیرد. رسانه اکسیوس در گزارش اختصاصی و جامع اخبار پشت پرده از تماس تلفنی مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات متحده با همتاهای خود از بریتانیا، فرانسه و آلمان را افشا کرد و نوشت: روز جمعه پمپئو در کنفرانس تلفنی با وزرای خارجه تروئیکای اروپایی به آنها اعلام کرد که رییس‌جمهور ایالات متحده طرح مشترک اروپا و امریکا درباره برجام را که چهارماه تدوین آن طول کشید، رد کرده است.
پمپئو در این تماس تلفنی در حقیقت مقدمه چینی‌های لازم برای اعلام تصمیم نهایی رییس‌جمهور را انجام داده و به اروپایی‌ها اعلام کرده که منتظر این خبر ظرف چند روز آتی باشید. در این تماس تلفنی، وزیر خارجه تازه نفس امریکا از تلاش ٥ ماه گذشته اروپا برای رسیدن به فرمولی که ترامپ را متقاعد کند قدردانی کرده اما به صراحت گفته که رییس‌جمهور تصمیم متفاوت دیگری خواهد گرفت. رییس سابق سازمان سیا در بخش‌های دیگری از این تماس تلفنی به همتاهای خود از سه کشور اروپایی توضیح داده که روز پنجشنبه با رییس‌جمهور دیدار کردم و خلاصه‌ای از طرح مشترک تیم امریکایی و اروپایی را به وی اعلام کردم اما رییس‌جمهور گفت جزییات این طرح نمی‌تواند ذهنیت وی درباره برجام را تغییر دهد.
نکته قابل توجه در گزارش این رسانه این است که وزیر خارجه امریکا به همتاهای اروپایی خود گفته این احتمال وجود دارد که امریکا پس از اعلام تصمیم ترامپ، دوباره برای رسیدن به توافقی دیگر با تهران به میز مذاکره بازگردد. پمپئو اظهاراتی مشابه را در جلسه استماع سنا برای کسب رای اعتماد به منظور حضور در وزارت خارجه نیز بر زبان رانده بود. وی در جلسه فوق در پاسخ به سوال سناتور منندز درباره اینکه نگاه او به توافق هسته‌ای با ایران چیست، گفته بود که امکان ادامه دیپلماسی حتی پس از عقب‌نشینی ترامپ از برجام نیز وجود دارد.
اکسیوس در ادامه گزارش خود به نقل از یک منبع آگاه در دولت ترامپ نوشته که کاخ سفید خبر این تماس تلفنی میان پمپئو و همتاهای اروپایی را تکذیب نکرده و اعلام کرده که اروپایی‌ها نتوانسته‌اند با امریکا درباره تمدید تاریخ انقضاهای موجود در برجام به به فراتر از ٢٠٢٥ به توافق برسند. در این تماس تلفنی، بوریس جانسون، وزیر خارجه بریتانیا از مایک پمپئو درخواست کرده که یک‌بار دیگر برای تغییر نظر ترامپ تلاش کند.
گفته می‌شود که پمپئو مجددا تلاش کرده اما این‌بار نیز ره به جایی نبرده است و تنها چنددقیقه پس از کنفرانس تلفنی نخست، مجددا پمپئو با همتاهای خود تماس گرفته و به آنها اعلام کرده که نظر رییس‌جمهور تغییر نکرده است. به گفته منابع آگاه اروپایی، مذاکره‌کنندگان سه کشور در دو هفته اخیر متوجه شده‌اند که تیم مذاکره‌کننده امریکایی به ریاست برایان هوک انگیزه کافی برای ادامه مذاکرات و امید به نتیجه رسیدن آن را ندارد. این رفتارهای تیم مذاکره‌کننده امریکا، اروپا را به قطعیت رسانده است که ترامپ تهدیدهای خود را عملی می‌کند و تیم وزارت خارجه از قانع کردن او ناامید شده است. یک مقام اروپایی در این باره می‌گوید: تیم‌های مذاکره‌کننده اروپا و امریکا به نود متری خط پایان و توافق رسیده بودند اما ناگهان امریکا تصمیم گرفت ادامه ندهد.
اروپایی‌ها با مطلع شدن از تصمیم ترامپ، روز دوشنبه در اقدامی هماهنگ اعلام کردند که در توافق با ایران باقی می‌مانند حتی اگر امریکا از این توافق خارج شود. همزمان جلسه‌ای برای صبح سه شنبه در بروکسل نیز به ابتکار هلگا اشمید برگزار شد تا در سایه آن اروپا هم از منظر سیاسی و هم اقتصادی برای برجام بدون امریکا آماده شود. فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از نخستین ساعات روز سه شنبه اعلام کرد که نشست خبری را پس از سخنان رییس‌جمهور امریکا برگزار خواهد کرد.
**سرانجام اروپا وارد میدان عمل شد
روز سه‌شنبه همزمان با اما و اگرها برای عقب‌نشینی یا باقی ماندن ترامپ در توافق هسته‌ای با ایران، رسانه امریکایی بلومبرگ در خبری به نقل از اتحادیه اروپا اعلام کرد که «این اتحادیه قصد دارد در صورت عملی شدن تهدیدهای ترامپ، مکانیسمی برای ایمن نگاه داشتن کمپانی‌های خود از تحریم‌های امریکا تعریف کند.»
این جداسازی مسیر اروپا و امریکا از یکدیگر هرچند که پیش‌تر شنیده شده بود اما در صورت اجرایی شدن می‌تواند بر افتراق روابط فراآتلانتیکی اروپا و امریکا بیفزاید. همزمان مشاور ارشد فدریکا موگرینی نیز در توییتر خود اعلام کرد که شاید و تنها شاید اروپا باید به جای تمرکز بر راضی کردن رییس‌جمهور خود شیفته برای باقی ماندن در برجام، تلاش خود را بر اقناع ایران متمرکز می‌کرد.
درحالی که عقب‌نشینی امریکا از برجام تقریبا از صبح سه‌شنبه بر همه مسلم شده بود سوال اصلی این بود که تصمیم‌های فرعی و حاشیه‌ای ترامپ درباره تحریم‌ها و نحوه بازگرداندن آنها چه جزییاتی را شامل خواهد شد و آیا امکان دارد ترامپ به گونه‌ای خروج از توافق را رقم بزند که تجارت اروپا با ایران ایمن باقی بماند یا خیر؟
حتی در شرایطی که ترامپ عزم خود برای بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای ایران را هم جزم کند باز هم اجرایی شدن این تحریم‌ها و تبیین راهنمای اجرای آن برای بانک‌ها و کمپانی‌ها به چندماه زمان نیاز خواهد داشت و امیدواری وجود دارد که شاید اروپا بتواند از این بازه زمانی برای بازگرداندن امریکا به ریل توافق با ایران استفاده کند که البته این سناریو از منظر ایران و واکنشی که این کشور به تصمیم ترامپ نشان خواهد داد، چندان به واقعیت نزدیک نیست. یک مقام آگاه در کاخ سفید به سی‌ان‌ان گفته که در چند هفته اخیر بیشتر فعالیت‌های پشت پرده در دولت امریکا، مهیا شدن برای خروج از برجام را شامل شده و دولت تلاش می‌کند هرچه سریع‌تر خود را با این تصمیم جدید ترامپ وفق دهد.
**آغاز انزوای امریکا
امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه نخستین مقام خارجی بود که در تماس تلفنی با دونالد ترامپ از تصمیم وی برای عقب‌نشینی از توافق با ایران خبردار شد. هرچند که رسانه امریکایی نیویورک‌تایمز در نخستین گزارش از این تماس تلفنی اعلام کرد که ترامپ به همتای فرانسوی خود اعلام کرده نه تنها از برجام خارج می‌شود بلکه تحریم‌ها را نیز به سرعت بازمی‌گرداند اما دقایقی پس از انتشار این خبر، منابعی در الیزه به نقل از رییس‌جمهور اعلام کردند که ترامپ درباره تصمیم نهایی خود به صراحت با رییس‌جمهور فرانسه سخن نگفته است.
پس از ماکرون نوبت به تماس تلفنی ترامپ با رییس‌جمهور چین رسید و گفته می‌شود که در این تماس مقام چینی از همتای امریکایی خود خواسته که در برجام باقی بماند. پس از تماس تلفنی با دو رهبر خارجی، نوبت به مطلع کردن کنگره از تصمیم رییس‌جمهور رسید و براساس گزارش رویترز، مایک پنس، معاون رییس‌جمهور امریکا در گفت‌وگو با چند تن از اعضای کنگره به آنها تصمیم ترامپ برای عقب‌نشینی از برجام را اطلاع داد. انتشار خبر نیویورک تایمز و به دنبال آن آسوشیتدپرس و رویترز از محتوای تصمیم ترامپ موجی از تحلیل‌ها را در فضای مجازی به راه انداخت که پاشنه آشیل تمام آنها چند نکته بود:
١- دونالد ترامپ سرانجام پس از یک سال و اندی حضور در کاخ سفید به آرزوی خود برای برهم زدن توافق با ایران که میراث باراک اوباما بود رسید.
٢- تصمیم ترامپ برای عقب‌نشینی از توافق هسته‌ای با ایران، فصل جدیدی از انزوا را برای ایالات متحده رقم زد.
٣- ترامپ با تصمیم سه‌شنبه خود بحران هسته‌ای غیرضروری را به راه انداخت که آینده‌ای برای آن متصور نمی‌توان بود.
٤- عقب‌نشینی ترامپ از توافق چندجانبه با ایران و بی‌توجهی به اصرارهای متحدان اروپایی برای حفظ آن، بزرگ‌ترین تنش میان امریکا و اروپا پس از حمله به عراق در سال ٢٠٠٣ را کلید زد. بیش از سرنوشت برجام، این تکلیف رابطه اروپا با امریکای ترامپ است که در ابهام فروخواهد رفت.
٥- تصمیم ترامپ برای عقب‌نشینی از توافق با ایران می‌تواند بر تنش‌های موجود در رابطه میان واشنگتن با مسکو و پکن نیز بیفزاید.
٦- خروج یک جانبه امریکا از برجام، بزرگ‌ترین تصمیم اشتباه ترامپ در حوزه سیاست خارجی در یک سال گذشته است و نشان می‌دهد که تا پایان دوره ریاست‌جمهوری او باید منتظر اشتباهات بزرگ‌تر دیگری بود.
٧- تصمیم ترامپ برای خروج از برجام، پیام نامیمونی به کره شمالی در آستانه مذاکرات برای خلع سلاح هسته‌ای این کشور خواهد بود.
**نقطه سر خط؟
مخلوطی از سخنان تکراری و ادعاهای بی‌پایه براساس موج‌های صهیونیستی و سعودی به راه افتاده در یک سال و چندماه گذشته سخنان رییس‌جمهور امریکا درباره برجام ویژگی دیگری نداشت. ترامپ نه تنها عقب‌نشینی از برجام را اعلام کرد بلکه برخلاف برخی گمانه زنی‌های موجود اعلام کرد که به سرعت تحریم‌های هسته‌ای ایران را بازمی‌گرداند و تحریم‌های تازه‌تری نیز در راه خواهند بود.
رییس‌جمهور امریکا با خیانت به تعهد بین‌المللی کشورش در حالی ایران را به دلیل مقاومت در برابر مذاکره مجدد مقصر بازگشت تحریم‌ها خواند که از ساعت ١٤ روز ٨ ماه مه ٢٠١٨ این امریکا است که جدایی از جهان را تجربه می‌کند. اروپا، روسیه و چین با وجود تمام اختلاف‌هایی که با یکدیگر در حوزه‌های متفاوت دارند از این پس برای حفظ برجام با هم متحد خواهند شد. اروپا وعده تضمین‌های جدید برای حفظ رابطه تجاری با تهران را داده و چه این وعده در میدان عمل اجرایی شود و چه با کاستی‌هایی همراه باشد، شکاف میان قاره سبز و ایالات متحده رقم خورده است.
افکار عمومی امریکا که خواهان حفظ برجام بود و عقب‌نشینی از این توافق را اقدامی غیرضروری در این مقطع می‌دانست شاهد عدم توجه رییس‌جمهور به درخواست خود بود. وضعیت ایران دو سال و اندی پس از حصول توافق هسته‌ای میان ایران و ١+٥ هیچ شباهتی به روزهای پیش از توافق هسته‌ای ندارد. ١١ گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گویند تهران به برجام پایبند بوده، اعضای غیرامریکایی توافق خواهان ایستادن در کنار تهران برای حفظ تعهدی هستند که آن را از حیث امنیتی و سیاسی قابل توجه می‌دانند.
افکار عمومی در داخل ایران شاهد تلاش‌های نظام برای پایان دادن به زنجیره تحریم‌ها و مبارزه دیپلماتیک مذاکره‌کنندگان خود بوده و جهان نیز ایرانی را دید که نظارت بر برنامه هسته‌ای خود و اعمال محدودیت بر آن ولو موقتی را پذیرفت تا حسن نیت خود برای برقراری صلح و ثبات در منطقه را ثابت کند. برای بررسی توانایی اروپا، چین و روسیه در راضی نگاه داشتن تهران به زمان بیشتری نیاز است اما سخنان شب گذشته رییس‌جمهور امریکا به سندی دیگر در حافظه تاریخی مردم ایران تبدیل شد: امریکا قابل اعتماد نیست.
*منبع: روزنامه اعتماد؛ 1397،2،19
کد مطلب: 5435